पुणे : भक्तांच्या सागराचे कुशल व्यवस्थापन; श्रीमंत भाऊसाहेब रंगारी गणपती मंडळातील स्वयंसेवकाकडून गर्दीचे प्रभावी व्यवस्थापन

दरवर्षी दहा दिवसांच्या गणेशोत्सवादरम्यान राज्यातून, देशातून आणि परदेशातूनही मोठ्या संख्येने भाविक या उत्सवात सहभागी होण्यासाठी आणि शतकाहून अधिक जुन्या संस्कृतीचा अनुभव घेण्यासाठी पुण्यनगरीत येतात. श्रीमंत भाऊसाहेब रंगारी गणपतीसह नामवंत मंडळांना भाविकांची मोठी गर्दी होते आणि भाविकांचा हा महासागर सांभाळणे हे आव्हानात्मक होऊन बसते. तथापि, उत्सवाच्या काही महिन्यांपूर्वीची बारकाईने केलेली तयारी आणि सावधपणे केलेले नियोजन हे कठीण कार्य साध्य करण्यायोग्य बनवते. श्रीमंत भाऊसाहेब रंगारी गणपती  मंडळाचे स्वयंसेवक सुव्यवस्थित पद्धतीने भाविकांच्या मोठ्या गर्दीला मार्गदर्शन करतात.

उत्सवाची तयारी

श्रीमंत भाऊसाहेब रंगारी गणपती मंडळाच्या व्यापक तयारीची माहिती देताना मंडळाचे उत्सव प्रमुख आणि मुख्य विश्वस्त पुनीत बालन यांनी पुणे टाइम्स मिररला सांगितले की, “गर्दी व्यवस्थापन नियोजन एप्रिलपासून सुरू होते. १५ विभाग आणि त्यांचे प्रमुख दहा दिवसांच्या उत्सवासाठी प्रत्येक पैलूची बारकाईने तपासणी करतात.  सजावट, आदरातिथ्य, गर्दीचे व्यवस्थापन आणि इतर सर्व बाबी या १५ विभागांनी जबाबदारीने हाताळल्या आहेत.’’

“गेल्या वर्षी आमच्याकडे भाविकांच्या संख्येचा मागोवा ठेवण्यासाठी सेन्सर होते आणि उत्सवाच्या १०  दिवसांत १.०५ कोटी भाविक आले होते. यंदा १३ सप्टेंबर म्हणजेच सातव्या दिवसापर्यंत एकूण ७५ लाख भाविक आले आहेत. महत्त्वाचे म्हणजे, या दरम्यान कोणतीही अप्रिय घटना घडली नाही. बाप्पाच्या कृपेने  आतापर्यंत सर्व काही सुरळीत पार पडले आहे,” असेही बालन यांनी आवर्जून सांगितले.

सेलिब्रिटी, चित्रपट तारे, राजकारणी आणि समाजाच्या सर्व स्तरातील लोक बाप्पाच्या दर्शनासाठी येतात, परंतु प्रत्येक भक्ताला, त्यांची पार्श्वभूमी काहीही असली तरी बाप्पाच्या मंडपात समानतेने वागवले जाते.  प्रत्येक भक्ताला दर्शनासाठी आणि फोटो आणि व्हीडीओ क्लिक करण्यासाठी १५ ते २० सेकंद दिले जातात. दररोज सकाळी ७ ते ११ या वेळेत अभिषेक होतो. त्यासाठी एक मार्ग बंद करण्यात आला आहे. मात्र, दर्शनासाठीचा दुसरा मार्ग भाविकांसाठी कोणताही अडथळा न होता खुला आहे. ही एक सार्वजनिक पूजा आहे आणि त्यामुळे बाप्पाच्या दर्शनासाठी वर्षभर वाट पाहात असल्याने कोणाचीही गैरसोय किंवा निराशा होऊ नये, हा उद्देश यामागे आहे, असे बालन यांनी नमूद केले.

बालन पुढे म्हणाले, “श्रीमंत भाऊसाहेब रंगारी गणपती हे भारतातील पहिले सार्वजनिक गणपती मंडळ आहे आणि आम्ही दरवर्षी प्रचंड गर्दी पाहतो. प्रत्येक भक्त बाप्पाच्या दर्शनासाठी श्रद्धेने आणि भक्तीने येतो, आमच्यासाठी किंवा कोणत्याही व्हीआयपीसाठी नाही. जर व्हीव्हीआयपींच्या भेटीपूर्वी गर्दी वाढली, तर मान्यवरांना दर्शनासाठी जाण्यापूर्वी गर्दी कमी होईपर्यंत थांबण्यास सांगितले जाते.’’

प्रभावी गर्दी व्यवस्थापन

एका प्रश्नाच्या उत्तरात पुनीत बालन म्हणाले, “आमच्याकडे गर्दीचे काळजीपूर्वक व्यवस्थापन करण्यासाठी साइटवर ६० कामगार आहेत. प्रत्येक भक्ताला नम्रतेने आणि आदराने वागवले जाते. धक्काबुक्की होऊ नये,  यासाठी मोठ्या गर्दीचे व्यवस्थापन करण्याची विनंती मी इतर मंडळांना केली आहे. दर्जा आणि वयाची पर्वा न करता हजारोंच्या संख्येत असलेल्या प्रत्येक भक्ताकडे सारखेच लक्ष दिले जाते. कारण त्यांना दर्शन मिरवणुकीत नम्रतेने प्रवेश दिला जातो.’’

प्रार्थना करण्यासाठी आणि आपल्या लाडक्या गणपती बाप्पाचे दर्शन घेण्यासाठी येणाऱ्या पाहुण्यांच्या मोठ्या गर्दीचे व्यवस्थापन करणे हे आयोजक आणि सुरक्षा कर्मचाऱ्यांसाठी आव्हानात्मक असते. मात्र, या उत्सवकाळात गर्दीचे नियंत्रण कोणत्याही कठोर पद्धतीशिवाय सहजतेने राबवण्यात येते.  गर्दीतील भाविकही योग्य ती काळजी घेतात आणि सावधगिरी बाळगतात, याकडेही बालन यांनी लक्ष वेधले.

प्रगत नियोजन

कार्यक्रमपूर्व नियोजन आवश्यक होते. क्षमता, मांडणी आणि संभाव्य अडथळ्यांची पडताळणी करण्यासाठी उत्सवाच्या ठिकाणाची सखोल पाहणी करण्यात आली. गर्दी व्यवस्थापन योजनांवर चर्चा करण्यासाठी आणि अंतिम रूप देण्यासाठी स्थानिक अधिकारी, पोलीस, कार्यक्रम आयोजक आणि समुदाय नेत्यांच्या बैठका आयोजित केल्या गेल्या.

दर्शन, प्रसाद, भाविक आणि मिरवणुका यासारख्या विविध उपक्रमांसाठी कार्यक्रमासाठी जागा स्पष्टपणे परिभाषित झोनमध्ये विभागली गेली होती. स्पष्ट, बहुभाषिक चिन्हे मार्गाद्वारे उपस्थितांना विविध भागात निर्देशित करण्यासाठी आणि नियम आणि सुरक्षा उपायांची माहिती देण्यासाठी स्थापित करण्यात आली होती.

अविनाश मेदनकर म्हणाले, “गर्दी नियंत्रणासाठी अडथळे आणि कुंपण लावण्यात आले होते. भाविकांच्या गर्दीवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी आणि गर्दीची हालचाल प्रभावीपणे व्यवस्थापित करण्यासाठी हे अडथळे उभरण्यात आले होते.’’ सुरक्षेचा महत्त्वाचा मुद्दा लक्षात घेऊन, एंट्री चेकचे पूर्वनियोजित देखील काळजीपूर्वक केले गेले. प्रत्येक एंट्री गेटवर मेटल डिटेक्टर आणि बॅगची कसून तपासणी करून सुरक्षा चौक्या उभारण्यात आल्या आहेत.